Update: Wet zorg en dwang

Bericht geplaatst 10 november 2020 om 11:08

Op 1 januari 2020 is de Wet Bopz vervangen door de Wet zorg en dwang (Wzd) en de Wet verplichte GGZ (Wvggz). De Wzd regelt de rechten bij onvrijwillige zorg of onvrijwillige opname van mensen met een verstandelijke beperking en mensen met een psychogeriatrische aandoening (zoals dementie). De Wvggz regelt de rechten van mensen die te maken hebben met verplichte zorg vanwege een psychische aandoening. Het jaar 2020 geldt als overgangsjaar waarin zorgaanbieders de ruimte krijgen om volgens deze wetten te werken. In dit artikel geven we informatie over de Wzd. Op een later moment informeren we je verder over de Wvggz. De bedoeling van de nieuwe Wzd is dat onvrijwillige zorg zo veel mogelijk wordt voorkomen. Alleen als het niet anders kan, mag onvrijwillige zorg worden toegepast. Van zorgprofessionals wordt verwacht dat zij op de hoogte zijn van de nieuwe werkwijze volgens de Wet zorg en dwang.

De Wet zorg en dwang heeft als doel cliënten met een diagnose dementie of een verstandelijke beperking te beschermen tegen de nadelen van onvrijwillige zorg. Er is sprake van onvrijwillige zorg als een cliënt of zijn vertegenwoordiger níet instemt met zorg of waartegen de client zich verzet. Het uitgangspunt van de Wet zorg en dwang is ‘Nee, tenzij’. Dat wil zeggen dat je onvrijwillige zorg, zoals het in deze wet heet, in principe níet mag toepassen, tenzij er sprake is van ‘ernstig nadeel’. Onvrijwillige zorg is een allerlaatste optie. Deze nieuwe wet geldt voor organisaties en individuele zorgaanbieders (zzp’ers). Dit geldt zowel bij zorg binnen een instelling als thuis, bij kleinschalige woonvormen en dagbesteding.

Waar liggen jouw verantwoordelijkheden?

De Wet zorg en dwang gaat uit van een getrapt zorgmodel. Als het niet lukt om een vrijwillig alternatief te vinden, moet de zorgorganisatie een stappenplan doorlopen. Hierbij analyseren zij de situatie goed en bekijkt een multidisciplinair team de mogelijke alternatieven.  Het is jouw verantwoordelijkheid om als zorgprofessional op te letten dat jouw opdrachtgever op een goede wijze omgaat met de Wzd. Heb jij zelf eigen cliënten? Dan ben je in formele zin een zorgaanbieder en dan liggen de verantwoordelijkheden rondom de Wzd bij jouzelf. De kern van de Wzd? Zorgvuldige besluitvorming, zoeken naar alternatieven, multidisciplinair overleg én registratie. Daarnaast dien je jezelf te registeren als zorgaanbieder die onvrijwillige zorg levert.

Meld je formeel aan als zorgaanbieder van onvrijwillige zorg

Heb jij eigen cliënten, ben je een solistisch werkende zorgaanbieder en geef je onvrijwillige zorg? In zo’n geval wordt van je verlangd dat jij je aanmeldt bij het locatieregister. Zorgaanbieders die verplichte of onvrijwillige zorg verlenen dienen hun ‘vestiging’ te registreren. Zorgaanbieders registreren niet het thuisadres van de cliënt, maar de vestiging van waaruit de zorg wordt gecoördineerd, dus het adres waar de zzp’er geregistreerd staat in het Handelsregister. Meer informatie over hoe je jouw onderneming inschrijft in het locatieregister vind je hier.

Het locatieregister is openbaar en kan iedereen raadplegen, ook door mensen die gedwongen zorg krijgen of door partijen die besluiten nemen of voorbereiden over gedwongen zorg. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) gebruikt het register voor haar toezicht. Als je met meerdere zorgaanbieders rondom een cliënt werkt, dienen alle zorgverleners zichzelf bij het locatieregister aan te melden als zij zelf een zorgovereenkomst hebben met de cliënt.

Zorgvuldige besluitvorming: het stappenplan

Het volgen van het stappenplan is per 1 januari 2020 verplicht. Het stappenplan moet altijd gevolgd worden – bij een wilsonbekwame cliënt – in het geval van 1) het toedienen van gedragsmedicatie die buiten de richtlijn is voorgeschreven, 2) bij beperking van de bewegingsvrijheid en 3) bij insluiting. Het doel van het stappenplan is een zorgvuldige afweging en het voorkomen van onvrijwillige zorg. In het stappenplan zoeken zorgmedewerkers steeds naar alternatieve en minder ingrijpende maatregelen. Onvrijwillige zorg moet je altijd vastleggen in het zorg- of ondersteuningsplan om verantwoording af te leggen én om de maatregel te kunnen evalueren.

Zoeken naar alternatieven

Volgens de Wet zorg en dwang mag je onvrijwillige zorg toepassen bij mensen met een psychogeriatrische aandoening (zoals dementie) of een verstandelijke beperking als er sprake is van ‘ernstig nadeel’ en er geen vrijwillige alternatieven te vinden zijn. Alternatieven zijn minder ingrijpende maatregelen waar de cliënt wél mee instemt. Het zoeken hiernaar vraagt creativiteit van zorgverleners. Zowel jouw opdrachtgevers als eigen cliënten hebben er belang bij dat jij zo ondernemend mogelijk nadenkt over alternatieven op vrijheidsbeperking. Vilans publiceerde een nieuwe uitgave van de Alternatievenbundel. Deze geeft inspiratie voor passende en vrijwillige zorg aan de hand van 85 alternatieven. De bundel is een praktisch hulp- en inspiratiemiddel om de vrijheid in de zorg te vergroten.

Goede registratie & Evaluatie

Registratie is nodig om verantwoording af te leggen én om de maatregel te kunnen evalueren. Onvrijwillige zorg moet je vastleggen in het zorg/ondersteuningsplan én registreren in een systeem, bijvoorbeeld een electronisch cliëntendossier. Rapporteer niet alleen de maatregel zelf, maar beschrijf ook de reden voor de toepassing en welke alternatieven zijn overwogen of uitgeprobeerd. Dit is niet alleen bedoeld om verantwoording af te leggen, maar ook om terug te kunnen kijken. Het komt namelijk nog te vaak voor dat maatregelen worden toegepast zonder dat iemand nog weet waarom. Bijvoorbeeld doordat er veel personeelswisselingen zijn geweest. Zorgmedewerkers moeten weten waarom ze onvrijwillige zorg toepassen, zodat ze ook kunnen toetsen of dat nog steeds nodig is. Bovendien moet tweemaal per jaar een overzicht van de onvrijwillige zorg aan de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) worden toegestuurd, inclusief handtekening van en analyse door de zorgaanbieder.

Evaluatie

Onvrijwillige zorg moet je in eerste instantie minimaal elke 3 maanden evalueren. Bij een maatregel ter overbrugging van een noodsituatie moet je zo snel mogelijk, maar in ieder geval binnen 2 weken, evalueren of deze maatregel al dan niet moet worden voortgezet. Als de onvrijwillige zorg na het doorlopen van het stappenplan definitief is, dan moet je het elke 6 maanden, tijdens de reguliere zorgplanbesprekingen, evalueren.

Wil je stapsgewijs jouw verantwoordelijkheden doornemen? Deze casuschecker van Vilans helpt daarbij.

Klagen over onvrijwillige zorg

Onvrijwillige zorg moét voldoen aan de criteria van proportionaliteit, subsidiariteit en effectiviteit.

• Proportionaliteit: de zorgvorm staat in redelijke verhouding tot het doel van de toepassing.
• Subsidiariteit: de minst ingrijpende zorgvorm wordt ingezet.
• Effectiviteit: het middel moet het beoogde doel bereiken en niet langer duren dan noodzakelijk.

Uiteraard kan er discussie ontstaan over wat proportioneel en effectief is. Ook kan er verschil van mening zijn over wat de minst ingrijpende zorgvorm is. Ook voor onvrijwillige zorg geldt dat er formeel een klacht kan worden ingediend bij de zorgaanbieder. Deze zorgaanbieder is wettelijk verplicht om aan te sluiten bij een Wzd-klachtencommissie. De Wzd schrijft namelijk voor dat klachten op basis van de Wzd beoordeeld moeten worden door een externe klachtencommissie. Een klachtencommissie doet een bindende uitspraak over klachten en kan de klager een schadevergoeding toekennen. De klacht kan vervolgens, zowel door de klager als door de zorgaanbieder worden voorgelegd aan de rechtbank.

Klachtenregeling SoloPartners geschikt voor Wet Zorg en Dwang

Alle leden van SoloPartners zijn aangesloten bij de klachtenregeling van Stichting Klachtenregeling. Vanaf 1 januari 2021 voegen wij de eisen die gelden rondom de Wet Zorg en Dwang toe aan deze regeling. Je bent hierdoor dus automatisch verzekerd van een goede klachtenafhandeling als je onvrijwillige zorg geeft. Je hebt vanaf volgend jaar naast de beschikking over een klachtenfunctionaris en geschilleninstantie die als eis gelden bij de Wkkgz, ook de beschikking over een klachtencommissie en vertrouwenspersoon die wordt verlangd vanuit de Wzd. We schreven al eerder over de verschillen tussen deze twee vormen van klachtenafhandeling. De verruiming van de klachtenregeling van SoloPartners brengt geen extra kosten met zich mee.

Vooral kennisdeling en regionale samenwerking is een punt van aandacht

Als je het stappenplan volgt, dan kom je nogal wat functionarissen tegen met wie je dient samen te werken bij onvrijwillige zorg. Zo heb je de zorgverantwoordelijke, de behandelend arts, de Wzd functionaris (een psycholoog, orthopedagoog, GGZ psycholoog of SOG arts) en een deskundige vanuit een andere discipline. Dit team wordt samengesteld om onvrijwillige zorg te beoordelen en evalueren. In de Wzd zijn meer vakgebieden betrokken dan voorheen. Hierin kan samenwerking met andere zorgaanbieder nodig zijn. Die samenwerking is nog niet altijd even vanzelfsprekend in de praktijk.

Wat losse tips rondom de Wzd

• Even snel testen of jouw kennis over de Wet zorg en dwang op orde is? Deze test van Zorg voor beter kost tien minuten en geeft een beeld over jouw huidige kennisniveau.. Op basis hiervan kun je bepalen of het verstandig is om door te investeren op jouw kennis over de Wzd;
• Heb jij tijdens jouw werk te maken met onvrijwillige zorg en heb je het idee dat je nog niet volledig op de hoogte bent? Je zou kunnen investeren in een gratis e-learning, of bijvoorbeeld deze cursus van Zorgscholing te volgen. Ruime kennis over de Wzd maakt je onderscheidend richting opdrachtgevers en stelt jou in staat om eigen cliënten veilige zorg te bieden;
• Bij praktische vragen over de Wzd kun je twee landelijke informatiebronnen raadplegen. Ook zelfstandige zorgaanbieders zoals zzp’ers kunnen hier een beroep op doen. Vilans is actief rondom de Wzd en geeft antwoord op vragen. Daarnaast is er vanuit het ministerie van VWS een ‘coördinerend team‘ opgezet, dat ondersteunt bij het vinden van oplossingen binnen de regio;
• Elke cliënt die onder de reikwijdte van de Wzd valt heeft recht op een cliëntenvertrouwenspersoon (cvp). Je bent als zorgaanbieder verplicht om de cliënt hierop te wijzen. De cliëntenvertrouwenspersoon kan ondersteunen en informatie geven bij vragen die er ontstaan rondom onvrijwillige zorg. Drie zorgkantoren zijn belast met de inkoop van de cvp voor heel Nederland. Een lijst met beschikbare cliëntvertrouwenspersonen en hun regionale indeling vind je hier.

Waarom zet SoloPartners zich in rondom de Wzd?

SoloPartners is een brancheorganisatie en geen beroepsorganisatie. Samen met een aantal andere brancheorganisaties zijn wij actief om te bekijken hoe we het delen van kennis en het samenwerken in de regio verder kunnen brengen. Het is namelijk niet eenvoudig om een multidisciplinair team samen te stellen als je solistisch werkend zorgaanbieder bent. De Wet Zorg en Dwang gaat over goede en veilige zorg verlenen en dat heeft voornamelijk te maken met jouw beroep. Toch volgen we deze ontwikkelingen, omdat ze van belang zijn voor de positie van de zzp’er in de zorg. Daarnaast horen wij als brancheorganisatie jou te faciliteren met passende dienstverlening. Om die reden hebben wij de klachtenregeling van ons lidmaatschap verruimd zodat deze ook voldoet aan de eisen die gelden bij de Wet Zorg en Dwang.

Ministerie VWS publiceert ZZP handreiking Wet Zorg en Dwang