Wet zorg en dwang: verslag onderzoek uitvoering artikel 2.2

Bericht geplaatst 21 januari 2022 om 12:08

In artikel 2.2 van de Wet zorg en dwang (Wzd) worden bepaalde vormen van zorg (ondanks instemming) gelijkgesteld aan onvrijwillige zorg. Dit dient ter bescherming van wilsonbekwame cliënten omdat verzet tegen zorg bij hen niet altijd goed zichtbaar is. Vilans heeft onderzoek gedaan naar de uitvoering van dit artikel en presenteerde onlangs hun onderzoeksverslag. We geven je graag een samenvatting.

Inhoud artikel 2.2

Bij zorgverlening aan wilsonbekwame cliënten is het in een aantal situaties altijd verplicht het Wzd-stappenplan te volgen. Ook al stemmen zij (of hun vertegenwoordiger) met de zorg in. Het gaat om zorg waarbij sprake is van een beperking van de fysieke bewegingsvrijheid (fixatie, insluiten of afzonderen) of om het toedienen van sederende medicatie. Deze maatregelen zijn zo ingrijpend dat ze niet zonder meer in het zorgplan mogen worden opgenomen. Hiervoor moet ze altijd het Wzd-stappenplan volgen. Dit betekent ook dat ze altijd binnen een multidisciplinair overleg moeten bespreken of er een minder ingrijpend alternatief beschikbaar is.

Denk bijvoorbeeld aan het gebruik van een floorlevelbed om te voorkomen dat de cliënt uit bed valt. Omdat het bed laag aan de vloer staat, is het voor de cliënt niet mogelijk om zelf uit het bed op te staan. Er is dus sprake van een beperking in de bewegingsvrijheid. Ook wanneer de cliënt instemt met het gebruik van een floorlevelbed moet met zorgverleners uit verschillende disciplines overlegd worden of er andere (minder vergaande) maatregelen genomen kunnen worden. Is dit niet mogelijk dan moet het stappenplan worden doorlopen alvorens het floorlevelbed mag worden ingezet.

Artikel 2.2 beschermt de rechtspositie van wilsonbekwame cliënten. Het doorlopen van het stappenplan zorgt er tenslotte voor dat de maatregelen steeds opnieuw worden bekeken en niet vanzelfsprekend worden voortgezet. Wilsonbekwame cliënten verzetten zich immers niet altijd (zichtbaar) tegen vrijheidsbeperkingen. Of er is gewenning ontstaan in de bewegingsbeperking waardoor de cliënt er zelf om vraagt.

Aanleiding onderzoek

De Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VNG) en Actiz zetten vraagtekens bij de uitvoerbaarheid van artikel 2.2. Overbodige handelingen en administratieve lasten lijken ten koste te gaan van de tijd die ze anders aan zorg besteden.

Ze vroegen zich onder andere af of het artikel echt noodzakelijk is en of het op deze wijze uitvoerbaar is. Ze stelden daarnaast de vraag of het extra werk dat moet worden verzet om het artikel uit te voeren wel in verhouding staat tot waarvoor het artikel bedoeld is (bescherming rechtspositie wilsonbekwame cliënten)

Hierop is Vilans een kwalitatief onderzoek te gestart.

Vilans begon met interviews onder zorgaanbieders. De uitkomsten leidden tot de volgende onderzoeksvraag (het toedienen van sederende medicatie is naar aanleiding van de uitkomsten niet meegenomen in het onderzoek):

“Wat is de noodzaak en proportionaliteit van de toepassing van het stappenplan bij beperking van de bewegingsvrijheid conform art 2.2, bij wilsonbekwame cliënten zonder verzet en met instemming van de wettelijk vertegenwoordiger?”*

Het volledige onderzoeksverslag van Vilans is via deze link in te zien.

Conclusie

Artikel 2.2 stimuleert kwaliteitsverbetering. Het spoort aan tot zorgvuldig en persoonsgericht handelen en tot het onderzoeken naar mogelijke alternatieven. Echter draagt het artikel ook bij aan regeldruk vanwege het uit te voeren stappenplan. Daarnaast ervaren zorgverleners door artikel 2.2 nauwelijks regelruimte om zorg op maat te kunnen organiseren.

Aanbevelingen

Het onderzoek naar de uitvoerbaarheid van artikel 2.2 resulteert in aanbevelingen voor de overheid en het landelijke beleid. Zo reiken ze bijvoorbeeld aan dat een vereenvoudiging van het (toepassen van het) stappenplan wenselijk is. Ook is er behoefte aan een toegankelijke vertaling van de wet met eenvoudig taalgebruik en aan meer zicht op de samenhang van onvrijwillige zorg met het zorgplan.

Daarnaast geven ze aanbevelingen voor situaties in de praktijk. Als eerste noemen ze het belang van een Wzd-gesprek in de relatie cliënt-vertegenwoordiger-zorgverlener. Het is goed dit gesprek als vertrekpunt te nemen bij onvrijwillige zorg. Ook wordt aanbevolen mantelzorgers niet te belasten met toestemmingsvragen waarover al geruime tijd overeenstemming is. Daarnaast raden ze een verbeterde organisatorische invulling van het stappenplan aan alsmede het delen van goede voorbeelden.

Veldnorm werken met artikel 2.2 Wzd
Om de uitvoerbaarheid van artikel 2.2 te vereenvoudigen, wordt voorgesteld hiervoor een veldnorm te maken.

De veldnorm zou duidelijkheid moeten geven over welke rollen ze minimaal moeten betrekken bij de uitvoering van artikel 2.2. Bovendien kan de veldnorm bijdragen aan meer ruimte voor persoonsgericht maatwerk en een vereenvoudiging van het stappenplan. Zorgverleners laten weten dat er situaties zijn waar het helemaal doorlopen van het stappenplan niet altijd in het belang is van de cliënt. Verder moeten de evaluatie van en reflectie op artikel 2.2-maatregelen in de veldnorm gewaarborgd zijn. Tot slot moet de veldnorm erop toezien dat zorgaanbieders kunnen aantonen hoe zij in de praktijk invulling geven aan evaluatie en reflectie van artikel 2.2-maatregelen.

Deze aanbevelingen nemen ze mee in de eerste wetsevaluatie van de Wzd (en Wvggz) die ZonMw uitvoert.

Meer informatie

Het bericht van Vilans waarin zij hun onderzoeksrapport aanreiken vind je via deze link. Meer informatie over de Wzd vind je in dit artikel en dit artikel.