Acht jaar stilstand rond het DBA-dossier legt nu de zwaktes van het zorgstelsel bloot

De langdurige zorg staat onder zware druk. De gehandicaptenzorg waarschuwt voor mogelijke opnamestops (RTL Nieuws, 18 november), verpleegkundigen en begeleiders doen in het nieuwe CEG-rapport een ethische noodkreet en in de Tweede Kamer worden opnieuw urgente vragen gesteld.

Tegelijkertijd schuurt op de achtergrond een dossier dat steeds meer invloed krijgt op het personeelstekort: het handhavingsbeleid rondom zzp’ers in de zorg. Een dossier dat in 2016 is gecreëerd en acht jaar heeft stilgestaan. En dat pas nu, op het moment dat de sector kraakt, wordt aangescherpt.

Het gevolg? Een zorgstelsel dat probeert te functioneren terwijl een essentieel deel van de personele capaciteit onder druk staat.

‘Tijdelijk’ moratorium en jarenlange stilstand

Toen het kabinet in 2016 het handhavingsmoratorium op de Wet DBA afkondigde, werd het gepresenteerd als een korte adempauze. Het moest tijd creëren om:

• het begrip schijnzelfstandigheid te verduidelijken;
• een nieuw model voor arbeidsrelaties te ontwerpen;
• sectoren zoals de zorg een werkbaar kader te geven.

Die tijd kwam er, maar de oplossingen bleven uit.

De acht jaar stilstand betekende:

• géén nieuwe wet;
• géén werkbaar beoordelingskader;
• géén sectorspecifieke uitzonderingen;
• blijvende onzekerheid in sectoren met grote personeelstekorten.

Toen de druk in 2022 te groot werd, gaf de Tweede Kamer tóch opdracht te gaan handhaven, zonder dat er een nieuw systeem aan ten grondslag lag. Daarmee begon de zorgsector aan een onzeker traject dat nog altijd voortduurt.

Personeelstekorten escaleren

De problemen in de gehandicaptenzorg zijn zichtbaar en urgent. RTL Nieuws meldde onlangs dat zorgorganisaties waarschuwen voor opnamestops wegens personeelstekorten. In diezelfde periode stuurden 14 organisaties uit de regio een brandbrief met precies dezelfde boodschap. Het recente CEG-rapport "Ik kom zo bij u…” laat zien wat dit betekent voor zorgprofessionals: zij worden gedwongen ethische keuzes te maken die op het bord van de politiek horen. Niet op dat van individuele verpleegkundigen of begeleiders…

Kamervragen

Kamerlid Westerveld heeft op 19 november veertien kamervragen gesteld, waaronder:

• Hoe groot zijn de personeelstekorten?
• Wat zijn de gevolgen voor de wachtlijsten?
• Welke maatregelen moeten worden genomen om opnamestops te voorkomen?

Maar de meest confronterende vraag is wel:
Wat is de impact van de huidige aanpak van schijnzelfstandigheid op de personeelstekorten? Herkent u dat organisaties, door het terugdringen van zzp’ers, nu méér gebruik maken van uitzendbureaus en dat de kosten hierdoor oplopen?

Deze Kamervraag legt een fundamentele beleidsparadox bloot.

Beleid dat averechts werkt

Uit de praktijk blijkt onder meer het volgende:

• Het terugdringen van zzp’ers maakt de sector afhankelijker van uitzendbureaus.
• Uitzendtarieven zijn hoger door marges, verplichtingen en btw.
• Continuïteit en binding nemen af.
• Zorgverleners verlaten de sector door het beperken van hun ondernemersvrijheid.

Kortom: het beleid dat beoogt de zorg goedkoper en stabieler te maken, veroorzaakt het tegenovergestelde.

Een zorgstelsel op de rand

De Kamer vraagt hoe opnamestops kunnen worden voorkomen en hoe kwaliteit kan worden gewaarborgd. Deze vragen zijn echter onmogelijk te beantwoorden zonder de structurele realiteit te erkennen: er zijn te weinig zorgverleners en een aanzienlijk deel van hen werkt bewust als zzp’er. Hierdoor:

• lopen wachtlijsten op;
• ontstaat druk op crisisopvang;
• neemt personeel dat wél in dienst is extra werk over;
• neemt de ervaren werkdruk toe;
• groeit het risico op uitval.

Het CEG (Centrum voor Ethiek en Gezondheid) waarschuwt terecht dat niets doen ‘onhoudbaar én onrechtvaardig’ is voor zorgverleners.

Hoogste tijd voor structurele beslissingen

De feiten uit bovengenoemde bronnen laten zien dat drie dingen noodzakelijk zijn:

1. Erken dat zzp’ers een structureel onderdeel zijn van de personeelsmix
   De vraag van Kamerlid Westerveld toont aan dat het terugdringen van zzp’ers leidt tot duurdere alternatieven en niet tot meer capaciteit.
2. Ontwikkel een sectorspecifiek beoordelingskader voor arbeidsrelaties
   De zorg is geen standaard-dienstverlening. In een sector waar 24/7 beschikbaarheid geldt, maakt de aard van het werk flexibiliteit noodzakelijk.
3. Voer het bredere debat waar het CEG om vraagt

Het CEG stelt een aantal cruciale systeemvragen:

• Wat is ‘aanvaardbare’ kwaliteit van zorg in een vergrijzende samenleving?
• Hoe verdelen we de schaarste rechtvaardig?
• Welke keuzes zijn politiek noodzakelijk?

Deze vragen worden onvermijdelijk omdat de tekorten structureel zijn; de verwachting is dat het tekort in de gehandicaptenzorg in 2033 oploopt tot 33.400.

Een stelsel dat zijn grenzen bereikt

De feiten uit de Kamervragen, de brandbrieven, het CEG-rapport en de berichtgeving in de media wijzen allemaal dezelfde kant op: ‘het personeelstekort is geen incident, maar een voorspelbare en verergerende realiteit’. De realiteit botst met beleid dat personeel wil aantrekken maar tegelijkertijd zzp’ers beperkt. Hierdoor verschuift de inzet naar duurdere alternatieven terwijl de zorgvraag blijft groeien. Het DBA-dossier legt daarmee feilloos bloot hoe kwetsbaar het stelsel is als één deel van de personele capaciteit onder druk wordt gezet.

SoloPartners blijft zich inzetten voor oplossingen die niet de contractvorm maar het personeelsvraagstuk centraal zetten. En voor oplossingen die werken voor zorgprofessionals én cliënten.