Hoe zit het met een relatie / concurrentiebeding?

Laatste update 28 september 2021 om 16:03

Hoe zit het met een relatie / concurrentiebeding?

Vooral zzp’ers die zich laten bemiddelen naar opdrachten hebben er vaak mee te maken: een relatiebeding of concurrentiebeding in de overeenkomst. Hoe zit het precies met zo’n bepaling? Waar moet je op letten als zelfstandige zorgprofessional?

Wat is een relatie- of concurrentiebeding?

Het relatie- of concurrentiebeding is bedoeld om het bedrijfsbelang van een partij te beschermen. Die belangen zijn ten opzichte van een werknemer of zzp’er grotendeels gelijk. Het volgende voorbeeld gaat uit van een loondienstverband maar geeft ook voor overeenkomsten van opdracht een goed beeld van de belangen die een opdrachtgever wil beschermen.

Stel dat jij als bedrijf een medewerker in dienst hebt die je een project laat doen. In dit project heb je zelf al veel geïnvesteerd. De medewerker krijgt volop kans om te netwerken en krijgt veel scholing om het project tot een goed einde te brengen. Gaandeweg wordt hij ook nog specialist over dat specifieke onderwerp. Je loopt als organisatie de kans dat als de werknemer ontslag neemt, ook het netwerk met die medewerker vertrekt. Zeker als de medewerker besluit voor zichzelf te starten of bij de concurrent in dienst te treden. Om dit te bemoeilijken, wordt een relatie- of concurrentiebeding opgenomen in de arbeidsovereenkomst.

Relatiebeding

Een relatiebeding verbiedt medewerkers om contact te leggen met klanten en/of relaties van de vroegere werkgever of om voor deze partijen te gaan werken.

Concurrentiebeding

Een concurrentiebeding is zwaarder van aard en verbiedt de medewerker om dezelfde werkzaamheden uit te voeren. 

In overeenkomsten gebruiken opdrachtgevers nogal eens een relatiebeding. Concurrentiebedingen worden zelden tot nooit gebruikt aangezien die overduidelijk niet passen bij je positie als zzp’er.

Waarom zo’n beding?

Opdrachtgevers willen ten opzichte van zzp’ers dezelfde bedrijfsbelangen beschermen. En dus gebruiken ze in overeenkomsten van opdracht ook relatie- en concurrentiebedingen. Ze mogen met elkaar de meest bijzondere dingen afspreken, zolang ze er maar achter staan. Oftewel, bemiddelende organisaties en/of opdrachtgevers mogen bepalingen opnemen die neerkomen op een relatie- of concurrentiebeding. Het is aan jou om te bepalen of je hiervoor tekent. We hebben een artikel geplaatst: ”Welke voorwaarden kun je beter niet tekenen binnen een overeenkomst” dat zeker de moeite waard is om te lezen als aanvulling op dit artikel.

Aan de hand van een voorbeeld uit de praktijk leg ik uit hoe zo’n beding werkt en hoe het verkeerd kan gaan.

Een zzp’er werkt  vele maanden voor dezelfde cliënt. Het contact met de cliënt zelf is goed, het contact met de familie is goed. De zzp’ers waarmee wordt samengewerkt vormen een goed team met elkaar. Alle zzp’ers zijn onderaannemer van een zorgorganisatie. Deze zorgorganisatie heeft de zorgovereenkomst met de cliënt. Alle zzp’ers tekenden bij hun samenwerkingsovereenkomst met de zorgorganisatie voor het relatiebeding van de opdrachtgever. Hierin staat benoemd dat de zzp’er op geen enkele wijze zelf werkzaam mag zijn voor cliënten van de opdrachtgever. Dit geldt tot aan een jaar na het beëindigen van de overeenkomst tussen zzp’er en zorgorganisatie. 

De cliënt en familie kennen de zorgorganisatie zelf niet zozeer, de zorgverleners wel. Daar hebben zij immers de relatie mee. De familie geeft aan zonder de zorgorganisatie verder te willen met een aantal van de huidige zorgverleners. Deze zorgverleners geven aan dat zij gehouden zijn aan een relatiebeding. Hierop belt de familie de zorgorganisatie en vraagt om toestemming om de zzp’ers zelf aan zich te verbinden. De zorgorganisatie stemt hiermee in richting de cliënt. Vervolgens beëindigt de zorgorganisatie de samenwerking met de zzp’ers die voor deze cliënt kiezen waarna zij ook niet meer voor andere cliënten van de zorgorganisatie ingezet worden.  

 Hier strijden twee standpunten met elkaar die allebei niet per sé goed of fout zijn:

• De cliënt, familie en zzp’ers stellen dat de cliënt ‘keuzevrijheid’ heeft en voor een andere zorgaanbieder moet kunnen kiezen;
• De zorgaanbieder stelt dat de cliënten via de zorgaanbieder in contact gekomen zijn met deze zzp’ers en bij de zorgaanbieder horen.

Het relatiebeding in de overeenkomst werd overtreden volgens de zorgorganisatie, simpelweg omdat de zzp’ers de familie attendeerden op de belemmering in de overeenkomst waar de zzp’ers willens en wetens voor tekenden. Tekenen voor een relatiebeding en er vervolgens afstand van nemen als dat uitkomt, is niet gepast volgens de zorgorganisatie en zij stopten de overeenkomst met de zzp’er in zijn geheel. De bedoeling van het relatiebeding was nu juist dat de twee partijen (zorgorganisatie en zzp’er) voor elkaar zouden kiezen en dat zij duurzaam samen zouden werken. Dat is in deze dus niet gelukt. 

Het recht op vrije zorgkeuze is echter een fundamenteel recht in de zorg. De cliënt en de familie zijn niet gebonden aan het relatiebeding en kunnen rechtstreeks contracteren met de zzp’ers naar keuze.  Als deze kwestie aan de  rechter wordt voorgelegd, zal deze de belangen van de diverse partijen afwegen en de partij met het grootste belang in het gelijk stellen. Het is heel goed denkbaar dat de rechter overweegt dat het fundamentele recht van de cliënt het zwaarst weegt en dat de zzp’ers niet aan het relatiebeding zijn gebonden zodat de cliënt gebruik kan maken van zijn keuzerecht. Houdt zo’n beding stand?

Een passage in jouw samenwerkingsovereenkomst of overeenkomst van opdracht houdt bij een rechtszaak niet vaak stand, zo blijkt. Tussen werknemers en werkgevers wordt dit anders gewogen door de rechter dan tussen ondernemers onderling. De rechter kijkt bij ondernemers onderling, – bijvoorbeeld tussen opdrachtgever en zzp’er -, naar de verhoudingen in marktmacht. Hoeveel last heeft de partij die het relatiebeding in de overeenkomst opnam, nu écht van het feit dat de zzp’er zijn eigen gang gaat? Is er sprake van verstoring van de markt voor de opdrachtgever? Daarnaast is het de vraag of het relatiebeding heel specifiek beschrijft wat precies de uitsluitingscriteria zijn. Wat er wordt beschreven binnen de overeenkomst, is dus van groot belang.

Hierbij wordt er onder meer gekeken of er geschreven wordt over..

• de motivatie van het beding. Waarom is het opgenomen?;
• de precieze activiteiten waar het beding voor geldt;
• de afstand in kilometers als afstand van toepassing is;
• het tijdsvak waar het beding op van toepassing is;
• de hoogte van de boete als er een overtreding is.

Werk je voor een bemiddelaar dan geldt het voorgaande eveneens. Daarnaast is echter de uitspraak van het Gerechtshof Den Bosch van 1 september 2020 van belang. In die uitspraak wordt het belemmeringsverbod dat geldt voor uitzendkrachten ook van toepassing verklaard op zzp’ers. Dat betekent dat een bemiddelaar je niet kan verbieden of anderszins mag beperken om in dienst te treden bij de opdrachtgever. Een dergelijk beding is nietig en wordt geacht geen deel uit te maken van de overeenkomst.

Juridisch afdwingbaar is zo’n beding dus niet echt. Toch wordt het vaak in de praktijk gebruikt en word je toch gevraagd om hier voor te tekenen. Hoe ga je hier mee om?

De bedoeling van samenwerken

Jij bent ondernemer en jouw opdrachtgever en bemiddelaar zijn ondernemers. Er is geen ondernemer die kan overleven door andere ondernemers te helpen en zelf niets te verdienen. Het relatie- of concurrentiebeding is een poging van jouw opdrachtgever of bemiddelaar om zakelijk eerlijk samen te werken. Of zo’n passage in jouw contract noodzakelijk is, vraag ik me af. De taal waarin zo’n passage is beschreven klinkt vaak dreigend en nodigt niet echt uit.

Wat is nu werkelijk de bedoeling van zo’n passage? Zakelijk goed samenwerken betekent dat als een opdrachtgever of bemiddelaar een cliënt of opdracht bij jou aanreikt, de bedoeling is dat je hier niet zelf mee aan de haal gaat. Ook al is jouw contact nog zo goed met de klant, dan nog heb je de opdracht aanvankelijk via die andere partij gekregen. Dat is iets waard. Als de klant echt ontevreden is, dan zou deze de overeenkomst met de zorgorganisatie of bemiddelaar zelf moeten verbreken op basis van inhoudelijke gronden.

Vervolgens kun je in samenwerking met de ex-zorgaanbieder van de cliënt het gesprek aan over hoe nu verder. Soms werken partijen echter niet goed samen, krijg je als zzp’er geen ruimte en zal je zelf een keuze moeten maken hoe je omgaat met een klant die jou graag direct voor zich heeft werken. Daarnaast kun je je afvragen of je wel moet tekenen voor zo’n bepaling. In plaats daarvan kun  je ook uitleggen hoe jij vertrouwenswaardig samenwerkt.

Het ondertekenen van een relatie- of concurrentiebeding is niet noodzakelijk om goed zakelijk samen te werken. Uiteindelijk gaat het om jouw gedrag en dat van de opdrachtgever. Dat valt niet in een alinea te vangen.