Is het zorgsysteem er voor de mensen? Of is het andersom?

Bericht geplaatst 15 mei 2023 om 16:29

‘Op dit moment krijgen twee miljoen mensen in Nederland niet de zorg die ze nodig hebben.’ Dit stelt Marian Kaljouw, voormalig NZa-voorzitter, in een recent interview met Zorgvisie. Kaljouw, die sinds 1 april geen NZa-voorzitter meer is, gaat in juni aan de slag als Eerste Kamer-lid van de VVD. Gaat ze daar het verschil maken? Of heeft ze kansen laten liggen tijdens haar NZa-voorzitterschap?

Redenen en cijfers

Kaljouw ziet twee oorzaken voor het feit dat vele Nederlanders niet de noodzakelijke zorg ontvangen: ofwel ze kennen de weg binnen de zorg niet goed ofwel ze hebben er het geld niet voor. Het lijkt erop dat de in het Zorgvisie-interview genoemde aantallen en de oorzaken, niet kunnen worden onderbouwd. Over mensen die de weg niet weten binnen de zorg, en daardoor geen zorg krijgen, is geen data vindbaar. Dit geldt ook voor het aantal van twee miljoen mensen dat ten onrechte niet de nodige zorg krijgt. Of deze beweringen kloppen, is dus niet te achterhalen.

Laten we er echter van uitgaan dat Kaljouw gelijk heeft en dat daadwerkelijk twee miljoen mensen niet de zorg krijgen die ze nodig hebben. Die twee miljoen mensen zijn er niet van de ene op de andere dag gekomen. Dit aantal is de afgelopen jaren gegroeid tot het huidige zorgwekkende aantal.

Het gebrek aan geld zou met name samenhangen met het eigen risico in de zorg; het zou zorg-mijdend gedrag in de hand werken. Dit is een vaak gehoord (politiek) argument om het eigen risico te verlagen of af te schaffen. Echter, uit een onderzoek van Nivel in 2021 bleek dat het aantal mensen dat om deze reden zorg mijdt, daalt. Dan betekent dit dus een toename van het aantal mensen dat niet de juiste zorg krijgt doordat zij de juiste weg niet weten. Hoe kan dat?

Onbegrijpelijke communicatie

Kaljouw haalt als voorbeeld aan dat mensen brieven krijgen van instanties waar ze niets van begrijpen. Concreter wordt ze helaas niet. Maar dat veel zorgaanbieders, verzekeraars, zorgkantoren en gemeenten brieven schrijven waaraan geen touw is vast te knopen, is niet nieuw. Dat onbegrijpelijke brieven ertoe leiden dat er mensen zijn die geen of onvoldoende zorg krijgen, is aannemelijk. Blijkbaar werkt het systeem dus niet goed voor een bepaalde groep mensen.

Geen reactie. En nu?

De vraag is waarom het systeem inmiddels niet is aangepast zodat mensen niet langer buiten de boot vallen. Is ons zorgstelsel inmiddels zo gebureaucratiseerd dat instanties geen moeite kunnen óf willen doen om de cliënt te bereiken? Een onbegrijpelijke brief versturen is nog tot daaraantoe. Maar blijkbaar blijven er brieven onbeantwoord die erop zijn gericht om een cliënt zorg aan te bieden. Waarom wordt niet op een andere manier contact opgenomen met de cliënt om te informeren naar de reden ervan?

Administratief circus

Is het zorgstelsel inmiddels dusdanig verkokerd, geformaliseerd en gebureaucratiseerd dat de spelers in deze markt vooral druk bezig zijn met elkaar? En dus minder of niet met de cliënten? Hiervan zijn voorbeelden te over:

• verzekeraars die, bewust of onbewust, machtigingen en indicaties voor ongecontracteerde zorg onnodig lang laten liggen;
• gemeenten die zelf zo weinig kennis hebben van jeugdzorg dat ze niet goed in staat zijn om de juiste zorg in voldoende mate in te kopen;
• CIZ-indicaties die lang op zich laten wachten omdat zoveel informatie nodig is voor het stellen van zo’n indicatie dat het eenvoudigweg niet sneller kan;
• Zorgaanbieders die bezwijken onder de administratieve belasting rondom indicaties, vergoedingen en kwaliteit van zorg.

De cliënt is de laatste schakel geworden in een administratief circus dat we ‘zorgstelsel’ noemen. We mogen blij zijn als, nadat aan alle administratieve eisen is voldaan, een cliënt daadwerkelijk zorg ontvangt.

(On)voldoende tijd voor de cliënt

Kortom, het systeem is er al lang niet meer voor de cliënt; de cliënt dient om het systeem in stand te houden. Met name kleinschalige zorgaanbieders hebben oog voor dit probleem. Ze  proberen met man en macht de menselijke maat te behouden of terug te krijgen. Maar juist de kleinschalige zorgaanbieders krijgen verhoudingsgewijs met steeds meer regels en beleid te maken; regels en beleid die niets toevoegen aan de kwaliteit van de zorg. En ook geen ander positief doel dienen. Waar ze wel voor zorgen? Dat ook kleinschalige zorgaanbieders steeds minder tijd hebben voor de cliënt. En niet bezig zijn met waar ze eigenlijk mee bezig zouden moeten en willen zijn: de cliënt.

Politiek oogmerk?

Het is goed dat Kaljouw dit probleem aankaart. En dat ze stelt dat er zo snel mogelijk wordt gewerkt aan een oplossing. Maar de vraag dringt zich op in hoeverre Kaljouw de afgelopen acht jaar voldoende gebruik heeft gemaakt van haar positie om het probleem op te lossen. En wat voor de komende periode haar concrete plannen zijn om alsnog te komen tot een oplossing.

Vooralsnog heeft het er alle schijn van dat het interview eerder een politiek doel dient dan dat het een objectieve terugblik is op acht jaar NZa-voorzitterschap. Goed voor de eigen profilering, maar de burger, de zorg én de cliënt gaan er niets van merken. De echte wil om zelf te zorgen dat er verandering komt, is er blijkbaar niet.