De Wzd, wat houdt het in voor jou als zzp’er in de zorg?
De Wet zorg en dwang (Wzd) regelt de onvrijwillige zorg voor mensen met een gediagnosticeerde verstandelijke beperking of een psychogeriatrische aandoening (denk aan dementie) en onvrijwillige opname. De Wzd en de Wet verplichte ggz (Wvggz) vervangen de Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (Bopz). In dit artikel geven we je (achtergrond)informatie over de Wzd.
Vanaf 1 januari 2020 is de Wzd van toepassing waarbij 2020 geldt als overgangsjaar. De wet heeft als doel onvrijwillige zorg te voorkomen en dus alleen in uiterste situaties, in de lichtste vorm en zo kort mogelijk in te zetten. Als onvrijwillige zorg noodzakelijk is maar jij bent van mening dat je dit niet op een verantwoorde wijze kunt bieden, dan ben je niet verplicht onvrijwillige zorg te verlenen. Het ministerie van VWS heeft een animatievideo gemaakt met daarin de kernboodschap van de Wet zorg en dwang.
Relatie Wzd en Wet op de geneeskundige behandelovereenkomst (WGBO) bij somatische zorg
Wanneer een somatische aandoening geen verband houdt met de verstandelijke beperking of psychogeriatrische aandoening dan valt deze onder de WGBO. Daarmee is de WGBO een vangnet voor situaties waarin de Wzd niet of niet voldoende voorziet. In de factsheet van het ministerie van VWS wordt dit verder toegelicht.
Voor welke cliënten?
De Wzd is alleen van toepassing op de volgende groepen cliënten:
- De cliënten met een indicatie van het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) voor langdurige zorg met als grondslag een ‘psychogeriatrische aandoening of beperking’ of ‘verstandelijke handicap’;
- Cliënten bij wie een deskundig arts heeft verklaard dat deze vanwege een psychogeriatrische aandoening of verstandelijke beperking zijn aangewezen op zorg;
- Cliënten met een ziekte of aandoening die (middels een uitvoeringsbesluit) gelijk wordt gesteld met een psychogeriatrische aandoening of verstandelijke beperking;
- Forensische patiënten: personen die aanspraak maken op forensische zorg (geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en verstandelijk gehandicaptenzorg binnen een strafrechtelijk kader) vanaf het moment van opname in de accommodatie.
Dus alle cliënten die zorg ontvangen uit de Wet langdurige zorg (Wlz), Jeugdwet, Zorgverzekeringswet (Zvw) en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) kunnen onder de Wzd vallen.
Samenloop Wzd en Wvggz
Waar de Wzd de rechten regelt van cliënten met een verstandelijke handicap en een psychogeriatrische aandoening of beperking, regelt de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz) de rechten van cliënten met een psychiatrische stoornis.
Het komt voor dat cliënten niet alleen een verstandelijke handicap maar ook een psychiatrische aandoening hebben. Hierdoor ontstaat onduidelijkheid over het wettelijk kader. Is hier sprake van? Maak dan een keuze welke wet je toepast: de Wzd of de Wvggz. Een ter zake kundige arts dient medisch te beoordelen welke beperking of aandoening op de voorgrond staat en welk wettelijk kader op basis daarvan geldt.
Soorten opname
De Wzd kent drie soorten opname namelijk: een vrijwillige opname, een opname gebaseerd op een besluit tot opname en verblijf van het CIZ en een onvrijwillige opname op grond van een rechterlijke machtiging of een inbewaringstelling.
Begrip zorgaanbieder volgens Wzd
De zorgaanbieder kan een natuurlijk of rechtspersoon zijn die beroepsmatig of bedrijfsmatig zorg of opname en verblijf in een accommodatie biedt aan een cliënt. Een zorgaanbieder kan zowel een zorginstelling zijn als een solistisch werkende zorgverlener (volgens de Wet kwaliteit klachten en geschillen zorg). Daarmee valt de zzp’er in de zorg onder de definitie van zorgaanbieder volgens de Wzd.
De Wzd is alleen van toepassing op zorgverleners die beroeps- of bedrijfsmatig zorg verlenen en niet op informele zorgverleners (mantelzorgers).
Locatieregister onvrijwillige zorg
Zorgaanbieders die verplichte of onvrijwillige zorg verlenen, dienen hun locatie te registreren in het openbaar locatieregister. Hier wordt ook de locatie geregistreerd van waaruit de zorg wordt gecoördineerd: het adres van jouw onderneming volgens de inschrijving bij de Kamer van Koophandel. Meer informatie over de registratie vind je hier.
Zijn er meerdere zorgaanbieders betrokken bij de zorg van een cliënt? Dan dient elke zorgaanbieder met een eigen zorgovereenkomst met de cliënt zich te registeren in het locatieregister.
Stappenplan Wzd
Voordat onvrijwillige zorg in het zorgplan mag worden opgenomen en mag worden toegepast, moet een stappenplan worden doorlopen. Via het stappenplan wordt de situatie van de cliënt onderzocht en wordt nagegaan of er minder ingrijpende oplossingen zijn. Vilans publiceerde een alternatievenbundel die hierbij gebruikt kan worden. Het doorlopen van het stappenplan onderbouwt of gedwongen zorg noodzakelijk, effectief (geschikt om ernstig nadeel te voorkomen) en in verhouding tot het doel is.
Daarnaast wordt via het stappenplan duidelijk welke deskundigen je als zorgverantwoordelijke moet betrekken. Het stappenplan vind je op pagina 15 van de handreiking Wzd voor zzp’ers. Vilans heeft een uitgewerkte versie van het stappenplan gemaakt.
Zorgverantwoordelijke
Bij het verlenen van onvrijwillige zorg dient een zorgverantwoordelijke te worden aangewezen. De zorgverantwoordelijke is een verzorgende of begeleider met minimaal een niveau 3 diploma én ervaring in het opstellen en coördineren van zorgplannen.
Basisbegrippen
De Wzd kent drie basisbegrippen: onvrijwillige zorg, ernstig nadeel en wilsbekwaamheid.
Onvrijwillige zorg
Onvrijwillige zorg is zorg waarmee de cliënt of vertegenwoordiger niet instemt en zorg waarmee de vertegenwoordiger heeft ingestemd maar waartegen de cliënt zich verzet. Er is sprake van onvrijwillige zorg als:
1. de cliënt is ter zake wilsbekwaam en stemt niet in met de zorg;
2. de cliënt is ter zake wilsonbekwaam en de vertegenwoordiger stemt niet in met de zorg;
3. de cliënt is ter zake wilsonbekwaam, de vertegenwoordiger stemt in met de zorg maar de cliënt verzet zich daartegen.
De Wzd onderscheidt negen categorieën onvrijwillige zorg:
- medische handelingen en therapeutische maatregelen;
- beperken van de bewegingsvrijheid;
- insluiten;
- uitoefenen van toezicht op betrokkene;
- onderzoek aan kleding of lichaam;
- onderzoek van de woon- of verblijfsruimte op gedrag beïnvloedende middelen of gevaarlijke voorwerpen;
- controleren op de aanwezigheid van gedrag beïnvloedende middelen;
- beperken van de vrijheid om het eigen leven in te richten;
- beperken van het recht op het ontvangen van bezoek.
Bij onvrijwillige zorg in de categorieën 1 t/m 3 is altijd verplicht het stappenplan te doorlopen (ook als wilsonbekwame cliënten of de vertegenwoordiger zich niet verzetten):
- medicatie die het gedrag of de bewegingsvrijheid beïnvloedt en deze niet volgens de professionele richtlijnen wordt voorgeschreven.
- beperking van bewegingsvrijheid (bijvoorbeeld fixatie of het afsluiten van bepaalde ruimtes)
- insluiten of afzonderen.
Bij zorg in de categorieën 4 t/m 9 is er sprake van onvrijwillige zorg als wilsonbekwame cliënten of de vertegenwoordiger zich verzetten. Op dat moment moet het stappenplan worden doorlopen.
Op de website van VWS vind je praktijkvoorbeelden van onvrijwillige zorg.
Ernstig nadeel
Het uitgangspunt ‘nee, tenzij’ houdt in dat onvrijwillige zorg alleen ingezet mag worden om ernstig nadeel te voorkomen. Is er geen sprake van of een groot risico op ernstig nadeel dan mag onvrijwillige zorg niet worden toegepast. In hoofdstuk 7 van de handreiking vind je hierover meer informatie.
Wilsbekwaamheid
Om zelf een beslissing over bijvoorbeeld een zorgbehandeling te kunnen nemen, moet een cliënt wilsbekwaam zijn. De cliënt is wilsbekwaam tenzij het tegendeel is bewezen. Wanneer de cliënt niet (meer) in staat is informatie van de zorgverlener te begrijpen en niet kan overzien wat de gevolgen van een besluit overziet of een besluit kan nemen dan zou iemand wilsonbekwaam kunnen zijn. Via de website van VWS is een stappenplan te downloaden die jou als zorgaanbieder kan helpen hierover een beredeneerd oordeel te vormen. Iemand die wilsonbekwaam is, heeft een wettelijk vertegenwoordiger.
Beleidsplan
Iedere zorgaanbieder die onvrijwillige zorg verleent moet een beleidsplan opstellen. In dit beleidsplan leg je de werkwijze bij onvrijwillige zorg vast. Vilans heeft een voorbeeld beleidsplan ontwikkeld dat je kunt downloaden via hun website.
Zorgaanbieders die onvrijwillige zorg in ambulante setting verlenen, moeten in het beleidsplan ook de volgende onderwerpen beschrijven:
- Welke overwegingen bepalen jouw keuze voor ambulante onvrijwillige zorg of opname?
- Om de veiligheid van de cliënt te waarborgen, leg vast hoe je invulling geeft aan het toezicht bij het verlenen van onvrijwillige zorg.
- Welke risico’s op fysiek verzet zijn er, welke gevolgen heeft dit en wat kun je als zorgverlener op dat moment doen?
- Op welke wijze wordt binnen een multidisciplinair overleg op basis van een risico-inschatting bepaald hoeveel (één of meerdere) zorgverleners aanwezig moeten zijn op het moment dat de onvrijwillige zorg daadwerkelijk wordt toegepast?
- Jouw bereikbaarheid voor cliënten en hun naasten.
- Hoe voorkom je bij ambulante onvrijwillige zorgverlening grensoverschrijdend gedrag door jou als zorgverlener?
Aanvullende voorwaarden bij het toepassen van onvrijwillige zorg in ambulante setting
In ambulante setting mogen ter behandeling van cliënten die onder de Wzd vallen alleen vormen van onvrijwillige zorg worden aangewend die in het Besluit zorg en dwang zijn benoemd, namelijk:
a. toedienen van vocht, voeding en medicatie, doorvoeren van medische controles of andere medische handelingen en overige therapeutische maatregelen;
b. beperken van de bewegingsvrijheid;
c. insluiten;
d. uitoefenen van toezicht op de cliënt;
e. onderzoek aan kleding of lichaam;
f. onderzoek van de woon- of verblijfsruimte op gedrag beïnvloedende middelen en gevaarlijke voorwerpen;
g. controleren op de aanwezigheid van gedrag beïnvloedende middelen;
h. aanbrengen van beperkingen in de vrijheid het eigen leven in te richten, die tot gevolg hebben dat de cliënt iets moet doen of nalaten, waaronder begrepen het gebruik van communicatiemiddelen;
i. beperken van het recht op het ontvangen van bezoek.
Onvrijwillige zorg kun je in ambulante setting dus alleen onder de volgende voorwaarden toepassen:
- binnen het multidisciplinair overleg moet besproken zijn hoe en met hoeveel aanwezige zorgverleners toezicht op de cliënt moet worden gehouden om zijn veiligheid te waarborgen;
- afspraken in afstemming met cliënt, vertegenwoordiger of mantelzorger vastleggen in zorgplan;
- beschikbaarheid ter zake deskundige zorgverlener;
- verslaglegging in zorg- en beleidsplan.
Registratie van onvrijwillige zorg
De Wzd bepaalt dat je onvrijwillige zorg moet registreren in een systeem (bijvoorbeeld een elektronisch cliëntendossier). Elk half jaar moet je dus een overzicht van de onvrijwillige zorg en de analyse daarvan naar de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) sturen.
De Wzd kent geen verplichting om jouw afwegingen over het al dan niet verlenen van onvrijwillige zorg en de instemming van de zorgverantwoordelijke in het cliëntendossier op te nemen. We adviseren je dit desondanks vast te leggen om jouw keuze op een later moment en indien nodig te kunnen onderbouwen.
Rechtspositie van de cliënt: cliëntvertrouwenspersoon
Wanneer cliënten Wzd-zorg (hebben) ontvangen kunnen zij een cliëntenvertrouwenspersoon (cvp) inschakelen. Een cvp is onafhankelijk en ondersteunt de cliënt door het geven van informatie rondom de onvrijwillige zorg. Als zorgaanbieder ben je verplicht jouw cliënt te wijzen op hun recht op contact met een cvp. Cvp’s worden gefinancierd door de overheid en zijn te benaderen via regionale zorgkantoren.
Klachtbehandeling
Ten aanzien van het behandelen van een Wzd-klacht worden eisen gesteld. Deze wijken af van de eisen bij de klachtbehandeling volgens de Wkkgz, Jeugdwet en Wmo.
De cliënt moet een klacht die betrekking heeft op de onvrijwillige zorg kunnen indienen bij een klachtencommissie onvrijwillige zorg. Deze commissie behandelt alleen klachten die betrekking hebben op de onvrijwillige zorg en alleen over het nakomen van een verplichting of over een beslissing over:
- De wilsbekwaamheid van een cliënt
- Het opnemen van de onvrijwillige zorg in het zorgplan
- Het besluit om onvrijwillige zorg uit te voeren
- Het besluit om onvrijwillige zorg uit te voeren in onvoorziene situaties (niet vastgelegd in het zorgplan)
- Een beslissing over verlof of ontslag
- Een beslissing of verplichting van een Wzd-functionaris
- Het voeren van een dossier voor zover dat betrekking heeft op onvrijwillige zorg.
De klachtencommissie onvrijwillige zorg bestaat uit een oneven aantal leden (minimaal drie) en de leden mogen niet werkzaam zijn bij of voor de zorgaanbieder.
Vanaf 1 januari 2021 is de klachtbehandeling van Wzd-zorg onderdeel van zowel het basis- als het kwaliteitspakket van SoloPartners.
Meer informatie
https://www.solopartners.nl/nieuws/update-wet-zorg-en-dwang/
https://coordinerendwzd.nl/
https://www.vilans.nl/themas/zorg-en-dwang
