Leidraad Veilige zorgrelatie

Bericht update 12 januari 2024 om 15:49

Een veilige zorgrelatie is de kern van goede zorg: iedereen die zorg nodig heeft, moet daarop kunnen vertrouwen. Natuurlijk zet jij je daar als zorgprofessional voor in. Toch kan er bedoeld of onbedoeld sprake zijn van grensoverschrijdend gedrag of mishandeling. Daarom is het nodig dat je vastlegt hoe je ervoor zorgt dat je dit voorkomt. Maar ook welke actie je onderneemt als het onverwachts toch gebeurt. Om je hierbij op weg te helpen, is de ‘Leidraad Veilige zorgrelatie’ opgesteld. We vertellen je er graag meer over.

De zorgrelatie

Tussen jou en jouw cliënt (of de naasten) is er sprake van een professionele relatie, de zogenaamde ‘zorgrelatie’. Hiermee bedoelen we niet alleen de daadwerkelijke zorg en ondersteuning. Ook het regelmatige contact met de cliënt en de wijze waarop je dit contact invult, vallen hieronder. Een goede zorgrelatie biedt vertrouwen en veiligheid en zorgt bovendien voor een positieve zorgervaring. Veiligheid in een zorgrelatie gaat over het voorkomen van én het juist omgaan met grensoverschrijdend gedrag en mishandeling.

Leidraad Veilige zorgrelatie

Om te zorgen voor een veilige zorgrelatie moet je als zorgprofessional beslissen hoe je ervoor zorgt dat je grensoverschrijdend gedrag en mishandeling voorkomt. En hoe je handelt wanneer het onverwachts toch plaatsvindt. Je legt jouw beslissingen vast in een plan van aanpak waarvoor je de Leidraad Veilige zorgrelatie (hierna: de Leidraad) kunt gebruiken. Deze is ontwikkeld voor de langdurige zorg maar is zeker ook bij andere zorgvormen te gebruiken. Er is geen directe wettelijke verplichting voor het gebruik van de Leidraad. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) verwacht echter wel dat je ernaar handelt.

Leidraad versus meldcode

Vanuit de Wet kwaliteit klachten en geschillen zorg (Wkkgz) en de Jeugdwet heb je een meldplicht ten aanzien van het signaleren of vermoeden van geweld. Hieruit komt de verplichting voort dat je nadenkt en vastlegt hoe je daarmee omgaat.

De Leidraad sluit zoveel mogelijk aan bij de verplichte meldplicht op grond van de ‘Wet verplichte meldcode’ maar kent eigen kaders. Wat is het verschil tussen de Leidraad en de verplichte meldcode?

• de meldcode ziet toe op grensoverschrijdend gedrag en mishandeling gepleegd door naasten;
• de Leidraad ziet toe op grensoverschrijdend gedrag en mishandeling gepleegd door zorgprofessionals (en vrijwilligers).

Gebruik Leidraad

Er zijn drie versies van de Leidraad beschikbaar: alles op één A4, de compacte versie en de uitgewerkte versie. Je kunt ze hier downloaden.

• De Leidraad op één A4 licht kort en bondig de drie aanbevelingen toe: bewustwording, preventie en interventie bij grensoverschrijdend gedragen en mishandeling. Deze versie is ook opgenomen in de uitgewerkte versie.
• De compacte versie toont een overzicht van de aanbevelingen en tips voor het toepassen in jouw onderneming.
• In de uitgewerkte versie zijn de aanbevelingen verder uitgewerkt en toegelicht. Je krijgt concrete handvatten zodat je met de Leidraad aan de slag kunt gaan.

Deze laatste versie is het meest geschikt voor digitaal gebruiken. Je vindt er namelijk veel klikbare links naar verdiepende en inhoudelijke informatie. Uitleg over het gebruik van deze versie vind je onder de button ‘Hoe werkt deze PDF’ op de eerste pagina.

Aanbevelingen Leidraad

De Leidraad is opgebouwd rond een drietal aanbevelingen, namelijk bewustwording, preventie en interventie.

Bewustwording

• Wees je ervan bewust dat grensoverschrijdend gedrag en mishandeling daadwerkelijk voorkomt.
• Wees je bewust van machtsongelijkheid. Binnen de zorgrelatie is er sprake van afhankelijkheid. Cliënten zijn ten aanzien van de zorg tenslotte van jou afhankelijk. Dit kan cliënten kwetsbaar maken.
• Wees je ervan bewust dat cliënten recht hebben op een veilige zorgrelatie. Jij hebt hierin jouw verantwoordelijkheid.

Preventie (relevante punten voor zzp’ers)

• Zorg voor inzicht in de risicofactoren die kunnen zorgen voor grensoverschrijdend gedrag en mishandeling.
• Maak jouw cliënt weerbaar.
• Zorg voor voldoende kennis over het voorkomen van grensoverschrijdend gedrag en mishandeling. Voor de gehandicaptenzorg kun je hiervoor gebruikmaken van dit kennisplein.
• Creëer een omgeving waarin betrokken zorgverleners zich ten opzichte van jou kwetsbaar durven op te stellen. En risicovolle situaties durven te bespreken.
• Geef jezelf de ruimte om te leren en jezelf te ontwikkelen over dit onderwerp.

Interventie

De aanbeveling Interventie bestaat uit zes stappen:

• Stap 1: Signaleren van grensoverschrijdend gedrag en mishandeling
• Stap 2: Bespreken en melden in de organisatie
• Stap 3: Bespreken met de cliënt
• Stap 4: Bespreken met de (vermoedelijke) pleger en nader onderzoek
• Stap 5: Stoppen, extern melden, maatregelen treffen
• Stap 6: Zorgvuldig communiceren, nazorg verlenen en evalueren.

De situatie bepaalt in welke volgorde de stappen worden doorlopen.

Wanneer je als zzp’er eigen cliënten in zorg hebt, gebruik je de uitgewerkte versie van de Leidraad (deel 2 – Aanbevelingen uitgewerkt – Interventie vanaf blz. 106) om de stappen uit te werken aan de hand van jouw eigen situatie. Leg bijvoorbeeld bij stap 3 vast dat je jouw cliënt informeert over de mogelijkheid een cliëntvertrouwenspersoon in te schakelen en hoe jij hierin ondersteunt.

In onderaannemerschap heeft jouw opdrachtgever de stappen uitgewerkt naar zijn situatie en kun jij daarvan gebruik maken.

Wie-doet-wat-Wijzer

Bij de Leidraad is de ‘Wie-doet-wat-Wijzer’ gemaakt. Deze geeft een overzicht van de bij de zorg betrokken functionarissen en hun verantwoordelijkheden. De ‘Wie-doet-wat-Wijzer’ maakt de vertaalslag van de theorie naar de praktijk en bevat klikbare links voor aanvullende informatie. Als zorgverlener kun jij het volgende doen om bij te dragen aan een veilige zorgrelatie:

Vergroot jouw deskundigheid

We weten dat grensoverschrijdend gedrag en mishandeling tegenover cliënten bedoeld én onbedoeld plaatsvindt. Wanneer jij weet op welke signalen je moet letten, kun je dit mogelijk voor zijn.

Trek tijdig aan de bel en zorg mede voor een veilig werk- en leerklimaat

Wanneer iemand overbelast is of zich machteloos voelt, kan dit leiden tot grensoverschrijdend gedrag of mishandeling. Let daarom op elkaar en respecteer ieders grenzen zodat overbelasting of machteloosheid niet de overhand krijgt.

Vergroot de weerbaarheid van cliënten

Als het mogelijk is, versterk dan de weerbaarheid van jouw cliënt. Laat de cliënt bijvoorbeeld weten waar hij terecht kan als er zich een vervelende situatie voordoet.

Neem actie bij signalen

Neem signalen serieus en gebruik het stroomschema op bladzijde 219 van de uitgewerkte versie. Of klik hier voor een pdf-versie.

Meer informatie

We hebben een aantal websites voor je op een rij gezet die aanvullende informatie geven over dit onderwerp.

• Methodieken om te onderzoeken hoe jij en de cliënt de zorgrelatie ervaren en eventueel kunnen verbeteren: website van Zorg voor beter
• Tips bij grensoverschrijdend gedrag: Vilans
• Grensoverschrijdend gedrag ouderenzorg: website Zorg voor beter
• Toezicht op seksueel grensoverschrijdend gedrag: Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd
• Meldplicht geweld in zorgrelatie Jeugdhulpaanbieders: Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd
• Meldplicht geweld in zorgrelatie Wkkgz: Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd
• Toezichtvisie toezicht op een veilige zorgrelatie

Je kunt met vragen natuurlijk ook contact opnemen met onze klantenservice. Zij helpen je graag verder!